Charakterystyka/ morfologia

Czarnogłówka zwyczajna,  sikora czarnogłowa (Poecile montanus)

Systematyka

Rząd: wróblowe (Passeriformes)

Rodzina: sikory, sikorowate (Paridae)

Gatunek: czarnogłówka zwyczajna (Poecile montanus)

Charakterystyka/morfologia

 W odróżnieniu od większości sikor barwy upierzenia tego gatunku są skromne. Podobnie jak trudnej do odróżnienia od niej sikory ubogiej. Gatunek został opisany w 1827 roku przez szwajcarskiego przyrodnika Thomasa Konrada von Baldensteina. W Wielkiej Brytanii, gdzie występują podgatunki sikory ubogiej i czarnogłówki dopiero w 1897 roku czarnogłówkę i sikorę ubogą, uznano za oddzielne gatunki. To niewielki ptak, nieco mniejszy od bogatki, długość ciała około 11,5 – 13 cm, rozpiętość skrzydeł 17 - 20,5 cm i masie ciała 8 – 14 g. Obie płcie są ubarwione identycznie, na wierzchu brunatno szare, na spodzie beżowo białe z płowym nalotem. Dość duża głowa z matowo-czarną czapeczką sięgającą daleko na kark, - u sikory ubogiej czapeczka jest błyszcząca i nieco krótsza. Boki głowy białe, na podbródku i gardle czarny szeroki „krawacik” rozszerzający się ku dołowi, (u sikory ubogiej „krawacik” jest nieco mniejszy i ma ostre brzegi) Lotki drugorzędowe z jaśniejszymi brzegami tworzą na skrzydle białe przejaśnienie, (jest to pewna, lecz nie zawsze dobrze widoczna cecha odróżniająca od sikory ubogiej, która jej nie ma). Sikora uboga ma sterówki mniej więcej tej samej długości, podczas gdy u czarnogłówki zewnętrzne są przynajmniej o 5 mm krótsze niż środkowe, a ogon od spodu jest wyraźnie schodkowaty i zaokrąglony na końcu. Dziób krótki, czarny, nogi ciemnoszare. Od sikory ubogiej można czarnogłówkę odróżnić także po głosie, to jej odgłosy często zdradzają obecność ptaka, bo słychać je prawie bez przerwy .Młode podobne do dorosłych.

Biotop/preferencje pokarmowe

 Występuje w północnym i środkowym pasie kontynentu europejskiego, na półwyspie Apenińskim oraz na Bałkanach. Ponadto w lasach terenów umiarkowanych Azji po półwysep Czukocki i Japonię oraz izolowany obszar w Azji Centralnej.. Nie występuje w Hiszpanii i Irlandii. W Polsce określana jako gatunek średnio liczny z trendem spadkowym. Liczbę par lęgowych szacuje się na około 200-320 tysięcy. Spotkana w całym kraju, a w górach do wysokości ok. 1400 m n.p.m. To ptak przeważnie osiadły tylko w niektórych zimniejszych latach wędrujący na południe. Późną jesienią obserwuje się przeloty sikor z północno-wschodniej Europy, które swe zimowiska mają w Europie Środkowej i Zachodniej. W Polsce występują dwie populacje czarnogłówki: jedna jest związana z podmokłymi zadrzewieniami, i nadrzecznymi zakrzewieniami liściastymi, zwłaszcza łęgowymi, czasem są to nadwodne zarośla wierzbowe; druga z suchymi, młodymi, niskimi lasami sosnowymi i sosnowo-świerkowymi. Czasem widywana w zdziczałych sadach. W przeciwieństwie do sikory ubogiej, zamieszkuje też niewielkie zadrzewienia śródpolne. Często czarnogłówki spotyka się w gęstej roślinności niezbyt wysoko nad ziemią, a szczególnie w pobliżu zbiorowisk pokrzyw, gdzie dość trudno ją dostrzec. Nieufna wobec człowieka, dlatego nie spotykana na  terenach zurbanizowanych i przy karmnikach. Wyszczególniono 14 podgatunków, niektórzy badacze wyróżniają jeszcze kilka podgatunków północnoamerykańskich, jednak częściej uznawanych za osobny gatunek – sikorę jasnoskrzydłą (Poecile atricapilla), zamieszkującą pas tajgi po środkową i południową część USA. Pożywienie stanowią głównie owady w różnych stadiach rozwojowych, w przeważającej części są to gąsienice motyli, a także pająki. Jesienią i zimą zjada miękkie nasiona suchych traw, drzew i innych bylin a także drobne owoce. Żeruje w środkowej i dolnej warstwie lasu, w tym wśród nisko rosnącej roślinności krzewiastej i zarośli, ale rzadko zlatuje na ziemię. Potrafi ścigać owady w powietrzu. Często można zobaczyć tego ptaka wiszącego do góry nogami na bardzo cienkiej gałązce. Wraz z nastaniem jesieni gromadzi zapasy na zimę – wciska pająki, owady i nasiona w zakamarki kory lub pod rosnące na niej porosty. Zimą spotkać ją można w stadach złożonych z kowalików, dzięciołów, pełzaczy i mysikrólików, które razem szukają pokarmu i wzajemnie ostrzegają się przed drapieżnikami.

Rozwój osobniczy

 Czarnogłówki tworzą monogamiczne pary pozostające razem przez kilka lat. Podczas zalotów samiec śpiewa i goni samicę, oba ptaki potrząsają skrzydłami i pochylają się. Krycie poprzedzone jest pokazowym ofiarowaniem pokarmu Przeważnie zajmują stałe terytoria lęgowe. Oba ptaki budują gniazdo w dziupli drzewa, które zwykle wykuwają w zgniłym drewnie, rzadko zajmują skrzynki lęgowe lub gniazda innych ptaków. Wykucie nowego gniazda trwa średnio 12,5 dnia i odbywa się najczęściej w pniach lub grubszych gałęziach brzozy i wierzby, na wysokości do 3 m nad ziemią. Często gniazdo znajduje się bardzo nisko, na wysokości nie większej niż metr, średnica otworu wlotowego nie przekracza 35 mm..  Materiałem wyścielającym gniazdo są włókna roślinne, kora, sucha trawa, sierść i pióra, w gnieździe zwykle brakuje mchu, co odróżnia go od sikory ubogiej.  W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu-maju 5–9 białych czerwono brązowo nakrapianych jaj o wymiarach (15-16) x (12-13) mm. Czas inkubacji wynosi 17 do 19 dni, wysiaduje samica a samiec dostarcza jej pokarm. Pisklęta wykluwają się asynchronicznie, zwykle w ciągu dwóch lub trzech dni. W pierwszych dniach pokryte są rzadkim brązowoszarym puchem na głowie i grzbiecie oraz mają żółtą lub brązowożółtą jamę dziobową. Karmieniem zajmują się oboje rodzice, przynosząc pokarm 250 do 300 razy dziennie. Pisklęta opuszczają gniazdo po 17–19 dniach, wtedy też stają się lotne. Pomimo to rodzice nadal przez pewien czas je karmią. Pisklęta razem z rodzicami gromadzą się w mieszanych stadach koczowniczych. Dojrzałość płciową osiągają w drugim roku. W ciągu swojego życia ptaki zajmują stały obszar, rzadko przemieszczając się dalej niż 5 km od miejsca urodzenia. Według badań przeprowadzonych w Finlandii wskaźnik przeżycia dla młodych w pierwszym roku wynosi 0,58, a kolejny roczny wskaźnik przeżycia dorosłych wynosi 0,64 W przypadku ptaków, które przeżywają pierwszy rok, typowa długość życia wynosi tylko trzy lata. Maksymalny zarejestrowany wiek to 11 lat i 4 miesiące.

Status gatunku

 Populację czarnogłówki w Europie szacuje się na 5–6 mln par lęgowych, światową od 175 do 253 milionów dojrzałych osobników z tendencją malejącą. Gatunek ten został sklasyfikowany przez Międzynarodową Unie Ochrony Przyrody jako najmniejszej troski. Na terenie Polski gatunek jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. W operetce Mikado z 1885 roku, z muzyką Arthura Sullivana i librettem W. S. Gilberta ptak został uwieczniony w piosence „Willow Tit Willow”.

Przygotował:

Jan Ławicki

Źródła

Ptaki Polski tom 1 i 2 -  Andrzej G. Kruszewicz - Multico Oficyna Wydawnicza 2010

Ptaki Polski - Dominik Marchowski - Wydawnictwo SBM Sp.z.o.o 2015

Przewodnik Collinsa Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego - Lars Svenson - Multico Oficyna Wydawnicza

Internet: Avibase, HBW Alive, Wikipedia